Ευθύνη του Δημοσίου προς αποζημίωση προσώπων που υπέστησαν βλάβη (περιουσιακή ή ηθική) από πράξεις οργάνων της δικαστικής λειτουργίας

18 Ιανουαρίου, 2015

ΑΠΟΦΑΣΗ : Υπ’ αριθμ. 1501/2014 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικράτειας.

ΘΕΜΑ : Ευθύνη του Δημοσίου προς αποζημίωση προσώπων που υπέστησαν βλάβη (περιουσιακή ή ηθική) από πράξεις οργάνων της δικαστικής λειτουργίας.

Το ανωτέρω θέμα, η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικράτειας το διαπραγματεύτηκε στο πλαίσιο των διατάξεων :

α) της παραγράφου 5 του άρθρου 4 του Συντάγματος, που ορίζουν ότι : «Οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις τους»,

β) του άρθρου 99 του Συντάγματος, που ορίζουν τα σχετικά με την έγερση αγωγών κακοδικίας κατά των δικαστικών λειτουργών και την εκδίκαση των αγωγών αυτών από ειδικό δικαστήριο και

γ) του άρθρου 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Α.Κ., που ορίζουν σχετικώς με την αποζημιωτική ευθύνη του Δημοσίου για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί.

Κατά την πλειονοψηφήσασα γνώμη είκοσι πέντε συμβούλων της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικράτειας θεμελιώνεται, σύμφωνα με τον γενικό κανόνα της παρ. 5 του άρθρου 4 του ισχύοντος Συντάγματος, αποζημιωτική ευθύνη του Δημοσίου από πράξεις των οργάνων του, που προξενούν ζημία, παράνομες και νόμιμες. Η παραδοχή αυτή υπαγορεύεται από την αρχή της ισότητας ενώπιον των δημοσιών βαρών, κατά την οποία επιβάλλεται η αποκατάσταση της ζημίας που υφίσταται κάποιος από την δράση, χάριν του δημοσίου συμφέροντος, των οργάνων του Κράτους, όταν η δράση αυτή δεν είναι σύννομη, ή όταν είναι μεν σύννομη, αλλά προκαλεί βλάβη «ιδιαίτερη» και «σπουδαία», σε βαθμό που υπερβαίνει τα, κατά το Σύνταγμα, ανεκτά όρια, προκειμένου να εξυπηρετηθεί σκοπός δημοσίου συμφέροντος στον οποίο αποβλέπει, κατά την οικεία νομοθεσία, η εν λόγω δράση. Ο σκοπός της, ως άνω, συνταγματικής διατάξεως πραγματώνεται, όταν η αποκατάσταση της ζημίας καθίσταται δυνατή σε περίπτωση ζημιογόνου δράσεως οποιουδήποτε οργάνου του Κράτους, άρα και των οργάνων που είναι ενταγμένα στη δικαστική λειτουργία.

Η, κατά τα ανωτέρω, αποζημιωτική ευθύνη του Δημοσίου δεν αποκλείεται από την, περί αγωγών κακοδικίας, διάταξη του άρθρου 99 του Συντάγματος. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή καθιερώνεται προσωπική αποζημιωτική ευθύνη του δικαστικού λειτουργού, της οποίας ο καταλογισμός ζητείται με αγωγή του υποστάντος βλάβη ενώπιον του κρίνοντος αυτήν (αγωγή) εφάπαξ, ειδικού δικαστηρίου.

Η ανωτέρω διάταξη της παρ. 5 του άρθρου 4 του Συντάγματος, υπαγορεύει τη νομοθετική ρύθμιση της αποζημιωτικής ευθύνης του Δημοσίου και από ζημιογόνο ενέργεια δικαστικού λειτουργού ή, εν γένει, προσώπου ενταγμένου στη δικαστική λειτουργία. Μη υφισταμένης τοιαύτης ρυθμίσεως, προσφέρεται ως κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο για την αποζημιωτική ευθύνη του Δημοσίου, η ρύθμιση του άρθρου 105 του Εισ. Ν.Α.Κ., που εφαρμόζεται αναλόγως και ορίζει ότι : « Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το Δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος..»

Συνεπώς, το Δημόσιο αναλαμβάνει την αποζημιωτική ευθύνη στο πλαίσιο των διατάξεων του, ως άνω, άρθρου 105, όχι μόνο όταν εκδηλώνεται ζημιογόνος πράξη ή παράλειψη οργάνων της νομοθετικής εξουσίας (σε περίπτωση νομοθετήσεως ή παραλείψεως νομοθετήσεως, αντικείμενης σε κανόνες δικαίου υπέρτερης τυπικής ισχύος) ή της εκτελεστικής εξουσίας (σε περίπτωση παραβάσεως της αρχής της νομιμότητας), αλλά και όταν εκδηλώνεται ζημιογόνος πράξη οργάνων της δικαστικής λειτουργίας. Στην περίπτωση όμως αυτή, περιστέλλεται η ευθύνη του Δημοσίου μόνο στις ζημιογόνες πράξεις των οργάνων αυτών που δεν είναι συμβατές με τη φύση του δικαστικού έργου και δη μόνο στην περίπτωση «προδήλου σφάλματος» της κρίσεως του δικαστικού οργάνου. Ο χαρακτήρας δε του σφάλματος αυτού προκύπτει από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης περιπτώσεως βάσει των οποίων η δικαστική πλάνη καθίσταται συγγνωστή ή ασύγγνωστη.

Κατά τη μειοψηφήσασα γνώμη δύο συμβούλων, δεν θεμελιώνεται αποζημιωτική ευθύνη από ζημιογόνες πράξεις ή παραλείψεις οργάνων της δικαστικής εξουσίας, ούτε στις διατάξεις της παρ. 5 του άρθρου 4 του Συντάγματος ούτε, πολλώ μάλλον, στις διατάξεις του άρθρου 105 του Εισ.Ν.Α.Κ. Τούτο δε, ενόψει του συνεστημένου με συνταγματικές διατάξεις πλήρους δικαιοδοτικού συστήματος, που διασφαλίζει την ορθότητα και τον έλεγχο της δικαστικής κρίσης του αυθεντικού δικαστή από κάθε σφάλμα και καθιερώνει την προσωπική του αποζημιωτική ευθύνη, η οποία μπορεί να του καταλογισθεί από ειδικό δικαστήριο ανωτάτων δικαστικών λειτουργών, ενώ αποτρέπεται, δια του τρόπου αυτού, και ο παρεμπίπτουν έλεγχος αποφάσεων του φυσικού δικαστή από άλλον δικαστή, καθώς και ο εντεύθεν κίνδυνος εκδόσεως διαφορετικών ή αντιφατικών αποφάσεων επί της ιδίας υποθέσεως.

Παραλλάσσουσα γνώμη επί του θέματος της εφαρμογής των διατάξεων του άρθρου 105 Εισ.Ν.Α.Κ, ως προς την εκφρασθείσα από την πλειοψηφία του Δικαστηρίου, διατύπωσαν εννέα σύμβουλοι αυτού. Κατά την εν λόγω γνώμη, θεμελιούται αποζημιωτική ευθύνη του Δημοσίου στο πλαίσιο των διατάξεων του ανωτέρου άρθρου, πλην όμως μόνο καθ’ όσον αφορά πρόδηλο σφάλμα κρίσεως οργάνων μόνο της ποινικής δικαιοσύνης, σε περίπτωση που αυτά εσφαλμένως εκτίμησαν κατά την αμετάκλητη διάγνωση του αρμοδίου ποινικού δικαστηρίου, ως ποινικώς κολάσιμη, ανθρώπινη ενέργεια ή συμπεριφορά.

Σημείωση

Η ανωτέρω απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικράτειας αλλάζει, άρδην και ριζικώς, τα πάγια νομολογιακά δεδομένα επί του θέματος της αποζημιωτικής ευθύνης του Δημοσίου. Για τη θεμελίωση της ευθύνης αυτής ελαμβάνοντο, ως σταθερή και μόνη βάση, οι διατάξεις του άρθρου 105 του Εισ.Ν.Α.Κ, με τις οποίες καθιερώνεται αντικειμενική (χωρίς τη συνδρομή πταίσματος) αποζημιωτική ευθύνη του Δημοσίου για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του (της νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας) κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί.

Παρά τη συσταλτική διατύπωση των διατάξεων του ανωτέρου άρθρου, με αποφάσεις του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου, του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Αρείου Πάγου, η αποζημιωτική ευθύνη του Δημοσίου διευρύνθηκε, κατά το φάσμα της, επεκτεινόμενη πλέον :

α) Και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες, η παράνομη πράξη ή η παράλειψη, που την γεννά, έγινε μεν κατά παράβαση διατάξεως που έχει τεθεί χάριν του γενικού και δημοσίου συμφέροντος, (που αποκλείει την ευθύνη του Δημοσίου κατά την ρητή διατύπωση σχετικής διατάξεως του ως άνω άρθρου) πλην όμως, με την παραβιαζόμενη αυτή διάταξη προστατεύεται, παραλλήλως, και δικαίωμα ή συμφέρον του προσώπου που ζημιώνεται από την, εν λόγω, παράβαση. (Αντί πολλών, βλ. Σ.Τ.Ε. 3483/2014).

β) Και σε περιπτώσεις μη νομίμων υλικών πράξεων ή παραλείψεων οφειλομένων υλικών πράξεων οργάνων του Δημοσίου, που συνάπτονται με την οργάνωση και λειτουργία της δημόσιας υπηρεσίας ή εκτελέσθηκαν στο πλαίσιο αυτών, εφόσον δεν συνδέονται με τη διαχείριση της ιδιωτικής περιουσίας του Δημοσίου και δεν οφείλονται σε προσωπικό πταίσμα των οργάνων του, που ενήργησαν εκτός του κύκλου των υπηρεσιακών καθηκόντων τους. Στις περιπτώσεις αυτές εντάσσεται και η παράλειψη, από τα όργανα του Δημοσίου, των ιδιαιτέρων καθηκόντων και υποχρεώσεων που προσιδιάζουν στην συγκεκριμένη δημόσια υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κείμενη εν γένει νομοθεσία, τα διδάγματα της κοινής πείρας και την αρχή της καλής πίστεως (Αντί πολλών,Σ.τ.Ε.3483/2014,2521/2008,522/2014_ΑΠ 657/2014, ΑΕΔ 53/9995).

Ήδη, κατά την υπ΄αριθμ. 10501/2014 απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας διευρύνεται η αποζημιωτική ευθύνη του Δημοσίου ως προς τα παρανομούντα όργανα, καθιδρυόμενη πλέον και για τα όργανα της δικαστικής λειτουργίας, πλην όμως περιοριζόμενη σε περιπτώσεις προδήλου σφάλματος αυτών, που εμφιλοχωρεί στις δικαιοδοτικές αποφάσεις τους (σφάλματος που ενέχει την έννοια προφανούς και σοβαρής παρανομίας, κατά την ερμηνεία της αποφάσεως του ΣτΕ υπ’ αριθμ. 3783/2014). Περαιτέρω, η ευθύνη αυτή διευρύνεται και ως προς τη νομική θεμελίωσή της, δεδομένου ότι, στα νομολογιακά χρονικά γίνεται το πρώτον επίκληση της παρ. 5 του άρθρου 4 του Συντάγματος ως γενικού κανόνα της αποζημιωτικής ευθύνης του Δημοσίου και, βάσει του κανόνα αυτού, η εν λόγω ευθύνη καλύπτει και τις νόμιμες πράξεις, όταν με αυτές προκαλείται «σοβαρή» και «σπουδαία» βλάβη. Ενόψει όμως της ανυπαρξίας ρυθμίσεως σε νόμο εκτελεστικό των εν λόγω συνταγματικών διατάξεων, το Δικαστήριο προσέφυγε στην αναλογική εφαρμογή των διατάξεων του άρθρου 105 Εισ.Ν.Α.Κ.

Για περισσότερες πληροφορίες

Επικοινωνήστε με τη γραμματεία της Διεύθυνσης Νομικών Υπηρεσιών στο τηλ.: 213 017 5600, ή στείλτε mail στο info@sioufaslaw.gr και θα επικοινωνήσουμε άμεσα μαζί σας.

Σιούφας & Συνεργάτες | Γιώργος Σιούφας | Μαρίος Σιούφας

Μοιραστείτε το:

Το Newsletter μας

Τελευταίες Νομικές Ενημερώσεις

Θέλετε να συζητήσουμε περισσότερο για το άρθρο μας;
Συμπληρώστε τα στοιχεία επικοινωνίας σας
και εξειδικευμένος συνεργάτης μας
θα επικοινωνήσει μαζί σας σήμερα
μεταξύ 15:00 - 17:00.