Σύστημα εγγύησης καταθέσεων

4 Σεπτεμβρίου, 2013

Ο θεσμός της εγγύησης καταθέσεων λειτουργεί ως δίχτυ ασφαλείας και διαχείρισης κρίσεων στο χρηματοπιστωτικό και ειδικότερα στο τραπεζικό σύστημα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περιορίζοντας τους τραπεζικούς πανικούς που δύνανται να λάβουν χώρα, λόγω της αφερεγγυότητας και ενός μόνο πιστωτικού ιδρύματος, με άμεσο επακόλουθο την μαζική απόσυρση των καταθέσεων από πλείονα πιστωτικά ιδρύματα, λόγω της δημιουργούμενης έλλειψης εμπιστοσύνης του κοινού σε γενικευμένο πλαίσιο στο τραπεζικό σύστημα.

Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης, ιδιαιτέρα κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2008, εκδηλώθηκαν διεθνώς φαινόμενα γενικευμένης αστάθειας στο τραπεζικό σύστημα και σχετικής απώλειας εμπιστοσύνης των καταθετών. Για την αντιμετώπιση των φαινομένων αυτών και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, οι εθνικές αρχές μεταξύ άλλων, προέβησαν σε σημαντική αύξηση των ορίων της παρεχομένης κάλυψης από τα εθνικά συστήματα εγγύησης καταθέσεων προς εξασφάλιση της προστασίας των καταθέσεων των αποταμιευτών. Ωστόσο, σύντομα έγινε αντιληπτό ότι οι μεμονωμένες και μη συντονισμένες εθνικές παρεμβάσεις δημιουργούν σημαντικές διασυνοριακές στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών μελών και περιορίζουν την ολοκλήρωση της ενιαίας τραπεζικής αγοράς.

Στο πλαίσιο αυτό υιοθετήθηκε η Οδηγία 2009/14 (που τροποποίησε την Οδηγία 94/19/ΕΚ), η οποία έθεσε τη βάση για την ενίσχυση της σύγκλισης των συστημάτων εγγύησης των καταθέσεων και τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας των φορέων εγγύησης καταθέσεων.

Α . Στόχοι του θεσμού εγγύησης καταθέσεων

Η συμβολή στη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος μέσω της παροχής εγγύησης για την καταβολή αποζημίωσης σε καταθέτες των πιστωτικών ιδρυμάτων, τα οποία ευρίσκονται σε αδυναμία να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους προς αυτούς. Το σύστημα εγγύησης καταθέσεων (εφεξής καλούμενο χάριν συντομίας «ΣΕΚ») του κάθε κράτους μέλους αποτελεί αναπόσπαστο μέρος ενός καλά σχεδιασμένου οικονομικού διχτύου ασφαλείας και διαχείρισης κρίσεων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα εντός της Ε.Ε., περιορίζοντας τους τραπεζικούς πανικούς που μπορεί να λάβουν χώρα, εξαιτίας ακόμη και της αφερεγγυότητας ενός μόνο πιστωτικού ιδρύματος, με μαζική απόσυρση των καταθέσεων από πλείονα ιδρύματα, λόγω της δημιουργηθείσας έλλειψης εμπιστοσύνης του κοινού γενικευμένα στο τραπεζικό σύστημα.

Η προστασία των αποταμιευτών, ιδιαίτερα οι ευαίσθητες κατηγορίες αποταμιευτών (καταθέτες «χαμηλού εισοδήματος» όσο και καταθέτες «χαμηλής πληροφοριακής βάσης» ανεξαρτήτως οικονομικής επιφάνειας) με την κατοχύρωση ενός ελαχίστου επιπέδου κάλυψης των καταθέσεων ανά καταθέτη ανά πιστωτικό ίδρυμα, το οποίο αποσκοπεί και στον περιορισμό της έκθεσης των πιστωτικών ιδρυμάτων στον ηθικό κίνδυνο “moral hazard exposure”
Η αποφυγή της στρέβλωσης του διατραπεζικού ανταγωνισμού

Β . Ισχύον ρυθμιστικό πλαίσιο βάσει της τροποποίησης της Οδηγίας 94/19/ΕΚ

1. Υποχρέωση ίδρυσης ενός συστήματος εγγύησης καταθέσεων
Τα κράτη μέλη, στα πλαίσια και της αρχής της ενιαίας τραπεζικής αδειοδότησης, υποχρεούνται να μεριμνήσουν, ώστε στο έδαφος τους να λειτουργεί ένα τουλάχιστον σύστημα εγγύησης καταθέσεων. Σε διαφορετική περίπτωση, τα υπαγόμενα στη δικαιοδοσία τους πιστωτικά ιδρύματα θα παύουν να είναι δεκτικά καταθέσεων και θα ανακαλείται η λειτουργία τους. Κατ’ εξαίρεση, μεμονωμένο πιστωτικό ίδρυμα δύναται να δέχεται παρ’ όλα αυτά καταθέσεις πελατών, με ευθύνη των αρμόδιων εθνικών ελεγκτικών αρχών, αν είναι ήδη ενταγμένο σε ανάλογο αξιόπιστο σύστημα, που να εξασφαλίζει τη ρευστότητα και φερεγγυότητα του.

2. Υποχρέωση κάλυψης των καταθέσεων των υποκαταστημάτων πιστωτικών ιδρυμάτων
Όσον αφορά τα υποκαταστήματα των πιστωτικών ιδρυμάτων που λειτουργούν σε κράτος μέλος της Ε.Ε. άλλο από αυτό της κυρίας εγκατάστασης τους, υπάγονται στο εγγυητικό σύστημα του τελευταίου, σε συμφωνία και με τον γενικότερο έλεγχό τους από τις αρμόδιες εθνικές αρχές του κράτους προέλευσης. Προβλέπεται όμως και η δυνατότητα συμπληρωματικής κάλυψης με την παράλληλη συμμετοχή τους σε κατάλληλο ΣΕΚ, εάν οι όροι του κράτους υποδοχής είναι ευνοϊκότεροι αυτών του ΣΕΚ του κράτους εγκατάστασης. Ορίζεται όμως ταυτόχρονα από την άλλη ότι δεν είναι επιτρεπτό και ανεκτό οι όροι εγγυητικής κάλυψης καταθετών υποκαταστημάτων να είναι ευνοϊκότεροι από εκείνους που ισχύουν στη χώρα υποδοχής, με σκοπό την εξίσωση των υπαρχουσών ανισοτήτων. Αναφορικά δε με τα υποκαταστήματα εξωκοινοτικών πιστωτικών φορέων, οι χώρες υποδοχής μπορούν να απαιτήσουν από αυτά να συμμετάσχουν στα εγχώρια συστήματά τους, σε περίπτωση που κατόπιν σχετικού ελέγχου των εθνικών ελεγκτικών αρχών τους, διαπιστωθεί ότι δεν καλύπτονται από ισοδύναμο τουλάχιστον σύστημα εγγύησης της χώρας καταγωγής τους.

3. Ελάχιστο επίπεδο κάλυψης
Ο κανόνας που ισχύει είναι ο λεγόμενος κανόνας της κάλυψης «ανά καταθέτη ανά πιστωτικό ίδρυμα», σύμφωνα με τον οποίο το ποσοστό εγγύησης αφορά στο σύνολο των καταθέσεων ανά πιστωτικό ίδρυμα, ανεξάρτητα από τον αριθμό καταθέσεων, νόμισμα ή τόπο κατάθεσης εντός της Ε.Ε.
Το συνολικό ύψος ελάχιστης εγγύησης ανά καταθέτη (απόλυτος δικαιούχος της κατάθεσης), σύμφωνα με την τροποποίηση της Οδηγίας 94/19/ΕΚ, ανέρχεται από 01.01.2011 στο ύψος των 100.000€ ανά καταθέτη ανά πιστωτικό ίδρυμα, που διατηρεί έναν ή περισσότερους λογαριασμούς στο ίδιο πιστωτικό ίδρυμα. Στην περίπτωση του κοινού λογαριασμού κάθε καταθέτης θεωρείται ότι έχει χωριστή κατάθεση και συνεπώς αυτοτελή και μέχρι το ανώτατο όριο αξίωση αποζημίωσης. Σε περίπτωση, αντίθετα, αδιαίρετου λογαριασμού το ανώτατο όριο αποζημίωσης κάθε καταθέτη είναι περιορισμένο, βάσει του μεριδίου που αναλογεί στον κάθε μεριδούχο. Όταν, δε, πρόκειται για καταθέσεις ενώσεων προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα, σύμφωνα με τα ανωτέρω, αυτές θωρούνται ενιαία κατάθεση ενός προσώπου, με ενιαία επίσης αξίωση αποζημίωσης μέχρι του ανώτατου ορίου των 100.000€.
Δέον να επισημανθεί ότι για τον υπολογισμό της καταβαλλομένης αποζημίωσης τα πιστωτικά υπόλοιπα των λογαριασμών καταθέσεων συμψηφίζονται με τις πάσης φύσεως ανταπαιτήσεις του πιστωτικού ιδρύματος, εφόσον συνυπάρχουν χρονικά. Ωστόσο, δύναται να προβλέπεται ευνοϊκότερη αντιμετώπιση σε ορισμένους καταθέτες, για κοινωνικούς κυρίως λογούς, για ευπαθείς ομάδες χαμηλού εισοδήματος και πληροφόρησης κλπ. Πρέπει όμως πάντοτε να εξασφαλίζεται η δυνατότητα διεκδίκησης του εγγυημένου ποσού από τους καταθέτες χωρίς εμπόδια.

4. Υποχρέωση καταβολής αποζημίωσης
Η αποζημίωση καθορίζεται να καταβάλλεται στους καταθέτες εντός είκοσι (20) εργασίμων ημερών από την μη διαθεσιμότητα των τραπεζικών καταθέσεων, με δυνατότητα παράτασης μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις και κατόπιν έγκρισης των αρμοδίων αρχών, η οποία δεν μπορεί να υπερβαίνει τις δέκα (10) εργάσιμες ημέρες. Η δοθείσα παράταση δεν μπορεί να αποβεί σε βάρος προστατευόμενου καταθέτη, ο οποίος δεν προέβη ίσως έγκαιρα σε αίτηση καταβολής της οφειλόμενης προς αυτόν αποζημίωσης. Σε περιόδους αναταραχής των χρηματοπιστωτικών αγορών, τα κράτη μάλη θα πρέπει να διασφαλίζουν την επείγουσα εκταμίευση κατάλληλων ποσών κατόπιν αιτήσεως του θιγόμενου καταθέτη, εντός το πολύ 3 ημερών από την υποβολή της αίτησης, με απώτερο στόχο την εμπέδωση τόσο της εμπιστοσύνης του αποταμιευτικού κοινού, όσο και της διασφάλισης της συνέχειας των τραπεζικών υπηρεσιών.
Σημειώνεται ότι όπου η αποζημίωση των καταθετών λαμβάνει χώρα ύστερα από διαπίστωση των αρμοδίων αρχών περί της περιέλευσης του πιστωτικού ιδρύματος σε οικονομική αδυναμία πληρωμών, η αποζημίωση πρέπει να καταβάλλεται εντός προθεσμίας 5 εργασίμων ημερών, για διευκόλυνση της όσο κατά το δυνατό ταχύτερης εκταμίευσης.

5. Υποχρέωση παροχής επαρκούς πληροφόρησης στο αποταμιευτικό κοινό
Κάθε ενωσιακό πιστωτικό ίδρυμα πρέπει να θέτει στη διάθεση των καταθετών του, τόσο των υφιστάμενων, όσο και των πιθανών μελλοντικών τοιούτων, τις αναγκαίες πληροφορίες, ώστε να είναι άμεσα αντιληπτός ο προσδιορισμός των όρων λειτουργίας του ΣΕΚ, στο οποίο συμμετέχει, από τον καθένα. Επιπλέον, όσα πιστωτικά ιδρύματα εξαιρούνται είτε προσωρινά, είτε μόνιμα από την συμμετοχή τους σε επίσημα αναγνωρισμένο ΣΕΚ, οφείλουν να ενημερώνουν προς τούτο τους καταθέτες τους. Η ως άνω επιβαλλόμενη ενημέρωση του αποταμιευτικού κοινού, πέραν του ότι πρέπει να παρέχεται σε απλοϊκή και απόλυτα εύληπτη μορφή, πρέπει να προβαίνει και σε σαφή προσδιορισμό των κρισίμων διατάξεων που διέπουν το εκάστοτε πιστωτικό ίδρυμα, με αναλυτική μνεία του επίπεδου και της έκτασης της παρεχόμενης κάλυψης των καταθέσεων. Παρέχεται, επιπρόσθετα, το δικαίωμα στους καταθέτες να ρωτούν και να λαμβάνουν γνώση τόσο των προϋποθέσεων που αφορούν τη γένεση της αξίωσής τους για καταβολή της αποζημίωσης από το σύστημα, όσο και της διαδικασίας που απαιτείται να λάβει χώρα για την καταβολή αυτής και της χρονικής διάρκειας που μπορεί να απαιτηθεί για την ολοκλήρωση της.

Γ . Νέες Διατάξεις της Πρότασης Οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 12ης Ιουλίου 2010

• Οι καταθέτες θα μπορούν να λαμβάνουν ποσό μέχρι και 100.000 ευρώ εντός μιας εβδομάδας.
• Προς διευκόλυνση της ταχείας αυτής εκταμίευσης, οι διαχειριστές των συστημάτων εγγύησης των καταθέσεων πρέπει να ενημερώνονται έγκαιρα από τις εποπτικές αρχές σχετικά με τα προβλήματα των πιστωτικών ιδρυμάτων.
Η κάλυψη αφορά πλέον όλες τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, καθώς επίσης και όλα τα νομίσματα, εξαιρουμένων όλων των καταθέσεων των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και των δημόσιων αρχών, δομημένων επενδυτικών προϊόντων και πιστοποιητικών χρέους.
• Όλα τα πιστωτικά ιδρύματα της ΕΕ θα παρέχουν ενιαίο επίπεδο προστασίας στους καταθέτες τους, είτε αυτοί είναι πολίτες είτε επιχειρήσεις.
• Ενημέρωση των καταθετών για τον τρόπο προστασίας των καταθέσεών τους κατά την υπογραφή της σύμβασης καταθέσεων με το πιστωτικό τους ίδρυμα. Επίσης, θα παρέχονται επικαιροποιημένες πληροφορίες στα αποσπάσματα κίνησης λογαριασμών.
• Καθιερώνονται διατάξεις για τη μακροπρόθεσμη και υπεύθυνη χρηματοδότηση των πιστωτικών ιδρυμάτων, με τη διασφάλιση της ορθότερης χρηματοδότησής τους σε τέσσερις φάσεις.
Α) με την επαρκή εκ των προτέρων χρηματοδότησή τους εξασφαλίζουν επαρκές αποθεματικό.
Β) εάν παραστεί ανάγκη, μπορεί να υποχρεωθούν να καταβάλλουν πρόσθετες εισφορές εκ των υστέρων.
Γ) εάν εξακολουθούν να μην διαθέτουν τα απαραίτητα προς καταβολή αποζημίωσης κεφάλαια, τα συστήματα μπορούν να δανείζονται περιορισμένα ποσά από άλλα συστήματα («αμοιβαίος δανεισμός»).
Δ) ως έσχατο μέσο, πρέπει να προβλέπονται και άλλες ρυθμίσεις χρηματοδότησης έκτακτης ανάγκης.
• Όσο πιο επισφαλή είναι τα πιστωτικά ιδρύματα, τόσο υψηλότερες συνεισφορές οφείλουν να καταβάλλουν στα εν λόγω συστήματα (βάσει της προσέγγισης «risk-based approach»).
• Απλούστευση της διαδικασίας καταβολής της αποζημίωσης σε περίπτωση υποκαταστημάτων ευρωπαϊκών πιστωτικών ιδρυμάτων, με μείωση της απαιτούμενης γραφειοκρατίας και καταβολή της αποζημίωσης από το ΣΕΚ του κράτους μέλους υποδοχής, στο οποίο εν συνεχεία θα καταβάλλεται αυτή εκ των υστέρων από το ΣΕΚ της χώρας της καταστατικής του έδρας.

Δ. Πρόταση ίδρυσης πανευρωπαϊκού φορέα εγγύησης καταθέσεων

Επιτροπή στα πλαίσια της καθιέρωσης ενιαίας εποπτικής λειτουργίας όλων των πιστωτικών ιδρυμάτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από την ΕΚΤ, σχεδίαζε να εκδώσει το 2013 πρόταση για ίδρυση ενός νέου ενιαίου φορέα, της αρχής EDIRA (European Deposit Insurance and Resolution Authority), η οποία θα διαχειριζόταν ένα ενιαίο ταμείο, το EDGAR (European Deposit Guarantee and Resolution Fund). Βάσει του εν λόγω σχεδίου, που θα σηματοδοτούσε μια απόλυτη εκχώρηση της εθνικής κυριαρχίας των κρατών μελών, η ενιαία αυτή Αρχή θα είχε για όλα τα κράτη της ευρωζώνης την εξουσία να αποφασίζει και να επιβάλλει το χρονικό σημείο, που θα έπρεπε ένα πιστωτικό ίδρυμα να ξεκινήσει τις απαιτούμενες διαδικασίες αναδιάρθρωσής του ή να επιβάλει τις επελθούσες ζημίες, σε περίπτωση αποτυχίας της εξυγίανσής του, στους ομολογιούχους δανειστές του.
Αυτή η Αρχή, η οποία θα χρηματοδοτούνταν μέσω τακτικών συνεισφορών όλων των πιστωτικών ιδρυμάτων της ευρωζώνης, θα έδινε στον ως άνω οργανισμό την οικονομική δυνατότητα να επεμβαίνει σε τυχόν πτωχεύσεις τους γρήγορα και αποφασιστικά, καταβάλλοντας τα όποια έξοδα για τις διαδικασίες της εκκαθάρισής τους.
Έχοντας δε τη στήριξη του ESM και των αποθεμάτων του, θα αντικαθιστούσε πλήρως τα εθνικά συστήματα εγγύησης όλων των κρατών μελών της ευρωζώνης, τα οποία θα καταργούνταν. Σε αντίθεση με τη σημερινή κατάσταση, το σύστημα αυτό θα διέθετε τόσο μία ευρύτατη οικονομική επάρκεια, όσο και μια απόλυτα συνεκτική δομή στη διαδικασία λήψης των απαιτούμενων αποφάσεων.
Επισημαίνεται ότι το σχέδιο αυτό της Επιτροπής δεν έχει δημοσιευθεί στην επίσημη εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από ότι διαφαίνεται έχει ήδη ματαιωθεί η περαιτέρω υποβολή του κατά τα αρχικώς προβλεπόμενα για το 2013. Από τις μέχρι σήμερα, όμως, εξελίξεις και διαβουλεύσεις, προκύπτει ότι η πρωτοβουλία αυτή βρίσκεται σε πρώιμο ακόμη στάδιο, αφού λόγω της αποσταθεροποίησης της ευρωζώνης, απαιτείται να προηγηθεί πρώτα η καθιέρωση της ενιαίας εποπτείας των πιστωτικών ιδρυμάτων από την ΕΚΤ και σε επόμενο στάδιο η σύσταση μιας ευρωπαϊκής αρχής που θα μεριμνά για την εγγύηση των καταθέσεων και την εξυγίανση των προβληματικών πιστωτικών ιδρυμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Για περισσότερες πληροφορίες

Επικοινωνήστε με τη γραμματεία της Διεύθυνσης Νομικών Υπηρεσιών στο τηλ.: 213 017 5600, ή στείλτε mail στο info@sioufaslaw.gr και θα επικοινωνήσουμε άμεσα μαζί σας.

Σιούφας & Συνεργάτες | Γιώργος Σιούφας | Μαρίος Σιούφας

Μοιραστείτε το:

Το Newsletter μας

Τελευταίες Νομικές Ενημερώσεις

Θέλετε να συζητήσουμε περισσότερο για το άρθρο μας;
Συμπληρώστε τα στοιχεία επικοινωνίας σας
και εξειδικευμένος συνεργάτης μας
θα επικοινωνήσει μαζί σας σήμερα
μεταξύ 15:00 - 17:00.